بادگیرهای یزد بر باد می‌روند +عکس

یزد را از دیرباز شهر بادگیرها نامیده‌اند زیرا بر فراز هر خانه‌ای در این
شهر بادگیری بود که گرمای سوزان تابستانهای یزد را به نسیمی دل انگیز در
اتاق موسوم به اتاق زیر بادگیر تبدیل می‌کرد اما این بادگیرها این روزها
یکی یکی به باد می‌روند.

به گزارش خبرنگار مهر در یزد، زندگی ماشینی
در روزمرگی انسانها تا جایی پیش رفت که امروز حتی نمادهای شهرها نیز
دستخوش این نوع از زندگی شده‌اند و بر فراز بام خانه‌های یزد دیگر اثری از
بادگیر نیست.

بادگیرها در واقع برج‌هایی هستند که برای تهویه بر بام
خانه‌ها ساخته می‌شد و علاوه بر خانه‌ها در بالای آب انبارها و دهانه
معدن‌ها نیز کاربرد داشت.

در خانه‌ها هوای خنک از بادگیر که نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می‌رود، به اتاق‌های طبقه هم کف یا زیرزمین‌ها فرستاده می‌شود.

اولین
بادگیرها که نماد معماری ایرانی به شمار می‌روند در یزد و کرمان خودنمایی
کردند و پس از آن شهرهایی که آب و هوای مشابه کرمان و یزد داشتند به تدریج
از بادگیر برای تهویه هوا استفاده کردند و امروز زیباترین، بلندترین و
قدیمی ترین بادگیرها در باغ دولت آباد یزد، بازار بزرگ کرمان، سیرجان و
بندرعباس، لارستان، قشم و چابهار قابل مشاهده هستند.

شهر تاریخی یزد به شهر بادگیرها معروف است و به تحقیق، نسبت به سایر شهرهای مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است.

در این شهر، مرتفع ‌ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد به ارتفاع ۳۳٫۸ متر وجود دارد که این بادگیر شهرتی جهانی دارد.

گرچه
بادگیرها به دست استاد بناهای قدیمی ساخته شده‌اند اما تحقیقات یک گروه
دانشگاهی در یزد نشان داده که ساخت بادگیرهای یزد کاملا مهندسی است و مساحت
زیربنای خانه، مساحت حیاط، اندازه حوض درون حیاط، عمق قنات و زیر زمین
خانه، پشت یا رو به آفتاب بودن ساختمان و موقعیت جغرافیایی ساختمان در
اندازه، ارتفاع و پهنی بادگیر ساخته شده اهمیت داشته و هیچ بادگیری بدون
توجه به این عوامل ساخته نمی‌شد.

این سازه‌های مهندسی و مفید که
زمانی پناهگاه ظهرهای گرم تابستان و بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن اهالی
خانه‌های سنتی یزد بود، این روزها به دلایل مختلفی در حال تخریب هستند و
حتی در بافت تاریخی یزد بادگیرها هر روز به تلی از خاک تبدیل می‌شوند.


سازندگان
بناهای امروزی بنا به درخواست مالکان به ساخت بناهای رومی روی آورده‌اند
که البته این نوع از بناها نیز سالهاست که به گذر زمان سپرده شده و به
اصطلاح عوام "دمده" شده اما معلوم نیست چرا اغلب صاحبان خانه‌های تاریخی
یزد به ساخت این نوع از نماها اقبال نشان می‌دهند و یک به یک سر بادگیرها
را می‌برند و قربانی معماری وارداتی می‌کنند.

یکی از کارشناسان
میراث فرهنگی در این زمینه اظهار داشت: رطوبت و تمایل صاحبان خانه‌های
دارای بادگیر هم اکنون یکی از اصلی ترین عوامل تخریب بادگیرهای شهر یزد
است.

امیرحسین ترک زاده در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر
اظهار داشت: رطوبت با وارد کردن آسیب به دیواره بادگیرها، موجب سستی و
تخریب تدریجی آن می‌شود و صاحبان املاک نیز برای رهایی از خطر ریزش این
سازه بلند آن را یکباره تخریب می‌کنند.

وی افزود: علاوه بر این،
تخریب هر یک از خانه‌های بافت تاریخی که در جوار یک بادگیر باشد، موجب سستی
پایه آن خواهد شد و در نهایت به تخریب بادگیر نیز منتهی می‌شود.

ترک
زاده یادآور شد: در خانه‌های قدیمی و بعضا تاریخی یزد به دلیل نوع خاص
معماری از ناودان استفاده نمی‌شود و به همین دلیل از نوعی تغار بر روی پشت
بام برای جمع کردن آب باران استفاده می‌شود که در هنگام بارانهای شدید، پر و
سر ریز شدن این تغار موجب ایجاد آسیب به دیوار بادگیر می‌شود.


وی
با برشمردن عوامل تخریب بادگیرهای شهر یزد اظهار داشت: رطوبت موجود در
جداره بالایی سازه بادگیر اگر در نهایت به پی برسد، کل بادگیر را فرو خواهد
ریخت، علاوه بر این تخریب دیواره پشت بند بادگیر نیز موجب ریزش بادگیر
خواهد شد.

آمار دقیقی از تعداد بادگیرهای یزد در دست نیست

گرچه
بادگیرها به دلیل تعدد در شهر یزد،‌ این شهر را به شهر بادگیرها معروف
کرده است اما با این همه، آمار دقیقی از تعداد بادگیرهای موجود در این شهر
در دست نیست.

چندی پیش طرح شمارش بادگیرها در یزد آغاز شد اما
فرجامی نامعلوم داشت و در اجرای آن توقفی چهار ساله حادث شد و تاکنون نیز
هنوز خبری از ادامه اجرای آن نیست.

در این طرح قرار بود علاوه بر
شناسنامه دار کردن بادگیرها و به دست آوردن آمار دقیقی از آنها، اقدامات
مرمتی برای حفظ و نگهداری آنها انجام شود اما انگار این طرح نیز به سرنوشت
خود بادگیرها دچار شده است.

اجرای این طرح کورسوی امیدی برای حفظ این نماد کهن معماری بود اما به نظر
می‌رسد بادگیرها باید همچنان یکی یکی قربانی شوند و در انتظار اجرای طرح در
شاید وقتی دیگر بمانند.

رئیس دانشکده معماری دانشگاه یزد نیز در
مورد بادگیرها به خبرنگار مهر گفت: برای محافظت و مراقبت از بادگیرهای شهر
یزد لازم است آمار دقیقی از ساختمانهایی که در معماری خود از بادگیر
استفاده کرده‌اند به دست آورد.

لازم است برای نماد معماری ایرانی پرونده کامل و جامعی تشکیل شود

دکتر
کاظم ماندگاری افزود: به هر حال شهر یزد را با بادگیرهایش می‌شناسند و
بادگیر بخش مهمی از هویت و نماد این شهر است و لازم است که برای این نماد
معماری ایرانی در یزد یک پرونده کامل و جامع تشکیل شود.

وی بیان داشت: پیش از این طرح شمارش و ثبت بادگیرهای یزد در دست اجرا و
انجام بود که من از سرنوشت آن خبر خاصی در دست ندارم اما امیدوارم به
سرانجام رسیده باشد.

ماندگاری یادآور شد: در مطالعاتی که برای اجرای
طرح شمارش و ثبت بادگیرهای یزد انجام شد قرار بود با اجرای آن علاوه بر
آمار تعداد بادگیرها جزئیات دقیقی از جایگاه، ارتفاع، حجم و نحوه معماری هر
بادگیر نیز به ثبت برسد.


رئیس
دانشکده معماری دانشگاه یزد با بیان اینکه قرار بود برای بادگیرهای یزد
شناسنامه صادر شود، اظهار داشت: البته به منظور گونه شناسی باگیرهای یزد
اقدامات خوبی تاکنون صورت گرفته است اما لازم است برای محافظت بهتر از این
نماد معماری ایرانی در یزد، تعداد و آمار دقیقی نیز به دست آید.

در
حالی که بادگیرهای یزد یکی یکی در حال ناپدید شدن هستند به نظر می‌رسد لازم
است میراث فرهنگی وارد عمل شود و اقدامی در این راستا انجام دهد البته
تاکنون بی تفاوتی در این زمینه سبب شده حتی بادگیرهایی که در نزدیکی میراث
فرهنگی و محل عبور و مرور گردشگران است نیز سر بریده شوند اما دیگر وقت آن
رسیده برای نجات بادگیرهای بافت تاریخی شاهد عکس العملی از سوی متولیان امر
باشیم تا نام روزی فرا نرسد که یزد دیگر شهر بادگیرها نباشد.